‘Coronabeperkingen lijken op de oorlogstijd’
Voor het eerst sinds 1945 is de vrijheid van Nederlanders om overal te gaan en staan waar we willen serieus ingeperkt. Volgens experts is de vergelijking tussen Het is altijd precair: de bezettingstijd ergens bijhalen, al helemaal nu 5 mei nadert.
Het is altijd precair: de bezettingstijd ergens bijhalen, al helemaal nu 5 mei nadert. Desalniettemin ziet Ismee Tames - onderzoeker bij het Niod, Instituut voor Oorlogs, Holocaust en Genocide studies - de vergelijking tussen de huidige coronasituatie en de Tweede Wereldoorlog deze weken vaak voorbijkomen.
Ajax-icoon Sjaak Swart (81) refereerde er vorige week in een interview met deze krantbijvoorbeeld nog aan. ,,Het is net oorlog, toen mochten we ook niet naar buiten'', zei Mister Ajax die 6 jaar oud was in 1945. Swart nuanceerde zijn uitspraak overigens meteen. ,,Nu zitten we er gelukkig warmpjes bij, destijds hadden we niet te eten.''
Heel vreemd vindt Tames de vergelijking niet. ,,Op een bepaalde manier lijken sommige van de huidige beperkingen op de oorlog. In de openbare ruimte mogen we niet gaan en staan waar we willen, we weten niet hoe lang de maatregelen duren en hoe dit verder gaat.'' Het gewone leven van miljoenen Nederlanders staat al met al op zijn kop, concludeert ze. Onze vrijheid is serieus ingeperkt, iets dat we in het vrije Westen sinds 1945 niet meer gewend zijn. ,,Veel mensen ervaren dat als bedreigend.''
Geen bezettingsmacht
Uiteraard zijn er kardinale verschillen, beklemtoont Tames, programmaleider War & Society aan het Niod en hoogleraar Geschiedenis en Betekenis van Verzet tegen Onderdrukking en Vervolging. Er loopt geen bezettingsmacht op straat, er vallen geen bommen en er zijn geen deportaties. ,,Dat scheelt uiteraard enorm.'' Tegelijk nam in de Tweede Wereldoorlog in grote delen van Nederland het leven gewoon zijn loop. In veel kleine plaatsen waren nauwelijks Duitse soldaten gestationeerd.
Mensenrechtenvereniging Amnesty International maakt de vergelijking met oorlogen en autoritaire regimes eveneens. ,,Deze coronamaatregelen laten zien hoe angstig het is om in onzekerheid te verkeren over de dag van morgen'', vertelt Gerbrig Klos, senior-beleidsmedewerker. ,,Is er voldoende te eten? Kan ik mijn oude moeder of dat familielid volgende week nog wel zien?''
De belangenorganisatie hoopt dat Nederlanders zich nu iets beter kunnen verplaatsen in de situatie van inwoners van landen waar geen of veel minder vrijheid is. ,,We ervaren een beetje hoe moeilijk het is om opgesloten te zijn, al is het maar in je eigen huis waar de koelkast nog steeds vol is. Kan je nagaan hoe dat moet zijn als het een kleine cel is.”
Volgens Ad van Liempt, Tweede Wereldoorlogkenner en medebedenker van Andere Tijden, is er nóg een verschil met de oorlog. ,,Ondanks alles leven we nog steeds in een democratische samenleving, waar de overheid gecontroleerd opereert.'' Burgerrechten zijn democratisch in het belang van de veiligheid opgeschort, aldus Van Liempt. ,,Hoewel het parlement tijdelijk op een lager pitje functioneert, kan het kabinet op elk moment worden weggestuurd. Genomen besluiten vallen achteraf te toetsen, waarbij verantwoordelijken ontslag kunnen krijgen.''
Vergelijk dat met een oorlog waarin de bezetter allerlei besluiten uitvaardigt waartegen protesteren futiel is. ,,Wie de laatste oorlogsmaanden bestudeert, ziet een ongekend verstrekkende escalatie van wetteloosheid en geweld. Daar zijn we ver van verwijderd'', stelt Van Liempt. De historicus vindt dat het kabinet tot nu toe zorgvuldig opereert.
Nederlanders ervaren nu een beetje hoe het is om opgesloten te zijn, al is het in hun eigen huis
Dat vindt ook Amnesty International, dat overal op de wereld de genomen coronamaatregelen nauwkeurig volgt. Volgens de mensenrechtenorganisatie zijn beperkende maatregelen toegestaan, mits ze niet langer duren dan noodzakelijk, bedoeld zijn om de coronacrisis te bestrijden en door het parlement zijn goedgekeurd. ,,De democratie mag niet buitenspel gezet worden zoals Viktor Orbán in Hongarije doet'', stelt Gerbrig Klos. Dat is in Nederland het geval.
Amnesty kwalificeert onze 'intelligente lockdown' als een defacto noodtoestand, ondanks dat we die officieel niet kennen. ,,De Grondwet kent Nederlandse burgers vrijheid van beweging, vrijheid van vereniging en vergadering toe. Die rechten zijn opgeschort.‘’
Uiteraard met een valide reden, aldus de mensenrechtenorganisatie. ,,Het recht op gezondheid is een belangrijk sociaal-economisch recht. Het is begrijpelijk dat Nederland zijn best doet om dat te garanderen.'' Amnesty zegt wel 'met argusogen' te kijken naar de door het kabinet aangekondigde app om coronapatiënten in de buurt te spotten. ,,Zo'n app dient privacyproof te zijn.''
Een bord met de oproep aan mensen om bij drukte weg te blijven uit het Vroesenpark in Rotterdam.
Nieuwe tijd
Niod-onderzoeker Ismee Tames denkt dat de coronacrisis een leermoment kan vormen voor generaties Nederlanders die de Tweede Wereldoorlog niet meer actief hebben meegemaakt. ,,Wat we missen is sensitiviteit voor ervaringen van crisis en onzekerheid. Door corona zien we wat dat met óns doet.” Ze wijst op ervaringen van buitenlandse collega’s. ,,Zij komen uit landen waar bijvoorbeeld oorlogsleed veel verser is, neem de Joegoslavië-oorlog uit de jaren 90. Als er nu ineens iets soortgelijks gebeurt, is er minder verwarring. Ook kijken we anders naar mensen die zulke ervaringen eerder of elders meemaakten.’’
Tames spreekt van een 'liminale fase' in onze tijd. Die term uit de antropologie doelt op een soort vacuüm tussen een oude tijd en een nieuwe. Gedurende die periode kunnen mensen niet meer terugvallen op de oude situatie die ze kennen en is het wachten op een nieuwe balans. ,,Mijn advies aan mensen is daarom: wees alert! Wat zie ik nu om me heen gebeuren? Wie neemt het voortouw, wie loopt achter wie aan?”
Tames waarschuwt onder meer voor het risico om minderheden als zondebok te bestempelen in deze coronacrisis. ,,Ik constateer dat ook hier mensen en media regelmatig in oorlogstermen spreken over corona. Wie in termen van vijandschap spreekt, maakt sneller de stap om die agressie op bepaalde groepen te richten. Wellicht loopt het in Nederland niet zo’n vaart, maar in veel landen zonder sterke rechtsstaat is dat anders.’’
Volgens historicus Van Liempt tonen de huidige coronabeperkingen aan hoe broos onze vrijheid en welvaart zijn. Hij vindt dat Nederlanders nu mild reageren. ,,Ik heb geen idee hoe dat is als deze maatregelen enkele maanden gelden.‘’
Vergelijking met 2e WO dus weldegelelijk gepast en ook hier wordt gesproken over "alert blijven" en "kans op sociale onrust".
Hoop dat enkele forumleden hier misschien de ernst van de situatie gaan inzien en dan heb ik het nog niet eens over de economische impact en de financiele, sociale en gezondheidsgevolgen hiermee verbonden.
Momenteel zijn alle maatregelen gebaseerd op onze gezondheid. We zijn dus vreselijk doorgeslagenb aan de verkeerde kant.