Volksrepubliek
In februari 2014 vallen tientallen gewapende mannen het parlementsgebouw in Simferopol, de hoofdstad van de Krim, binnen. Het schiereiland valt sindsdien in de praktijk onder Rusland. Veel van deze pro-Russische rebellen, onder wie Igor Girkin, trekken in maart 2014 naar de Donbass, een gebied in Oost- Oekraïne, en veroveren een aantal steden. In de Donbass roepen de rebellen de Volksrepubliek Donetsk (DNR) en de Volksrepubliek Loehansk (LNR) uit. Girkin wordt de eerste minister van Defensie van de DNR.
Buurvrouw
Wat bracht deze man op het strijdveld van Oost-Oekraïne? En hoe kwam hij op zo’n hoge positie terecht? Gesprekken met familie en bekenden van Girkin geven een steeds beter beeld.
Jelena Konstantinovna (70) blijft beleefd, maar kan haar kritiek niet binnenhouden. Wat ze van haar oude buurjongen moet denken? Ze kent Igor Girkin van vroeger, als zoon van goed opgeleide ouders, twee etages hoger. Een tengere jongen, intelligent en toen al een tikje uit de hoogte. ,,Als kinderen aan het spelen waren, stond hij aan de kant. Hij praatte niet met ze. Misschien vond hij zichzelf toen al slimmer dan anderen.”
Ze formuleert omzichtig, maar is soms duidelijk: Girkin had nooit naar Oost-Oekraïne moeten gaan. ,,Ik heb dat niet toegejuicht. Omdat hij het puur voor zichzelf deed. Hij ging er alleen maar naartoe om te vechten, voor de zoveelste keer.”
Geen familieman
Konstantinovna zit in een paarse badjas in haar keukentje, op de zevende etage van een flatgebouw in Bibirevo, een typische Sovjetwijk in het noorden van Moskou: betonnen flats met stalen deuren, waar ‘s ochtends al dronken mensen rondscharrelen. Tegenover de flat aan de Sjenskoerskilaan staat zijn oude basisschool, een vierkant pand, omzoomd door asfalt, gras en een hek van tralies.
Dit is de flat waar Girkin terugkeerde na zijn eerste huwelijk. Met zijn tweede vrouw Vera betrok hij het appartement tegenover Konstantinovna. Haar oude buurjongen sprak ze in al die jaren nauwelijks: hij was altijd aan het werk. Hoewel gezegd wordt dat Girkin twee kinderboeken heeft geschreven, kent zij hem niet als kindervriend. ,,Zelfs naar zijn eigen zoons keek hij niet om.”
Jongetje rijdt op een step buiten bij het flatgebouw waar Girkin een tijdje heeft gewoond
Jongetje rijdt op een step buiten bij het flatgebouw waar Girkin een tijdje heeft gewoond © Joël van Houdt
Minister van Defensie
In het voorjaar van 2014 was het gezin plotseling vertrokken. Konstantinovna zag haar buurman terug op tv, als minister van Defensie van de Volksrepubliek Donetsk. Zijn moeder heeft hij nooit meer bezocht, zegt ze. ,,Hij heeft haar in de steek gelaten. Ze is al oud, ze mist hem.”
Twee etages hoger reageert moeder Girkin eerst niet op het geklop op haar deur. Uiteindelijk doet een breekbare oude vrouw open. Als ze hoort dat we voor haar zoon komen, duwt ze de deur dicht. ,,Die is hier al lang weg. Jullie moeten die jongen met rust laten”, zegt ze nog. ,,Hij heeft niets misdaan.”
Jullie moeten die jongen met rust laten
Oorlogsfanaat
Dat Girkin wordt aangetrokken door de oorlog, weten zijn naasten allang. Hij is afgestudeerd historicus en koestert een liefde voor historische veldslagen. Met een zogeheten re-enactmentgroep speelt hij ze na, gehuld in kozakkenuniform of middeleeuws harnas. Het liefst kleedt hij zich als een officier van de Witte Garde in de burgeroorlog van 1918-1920. Zelfs zijn uiterlijk, met kort haar en streepjessnor, is geïnspireerd op die tijd.
De oorlogsfanaat sluit zich na zijn studie aan bij het Russische leger en wordt later reservist. Waar gevochten wordt, verschijnt ‘Strelkov’ (de schutter), zoals zijn nom de guerre luidt. Hij vecht begin jaren negentig in Bosnië als vrijwilliger aan de kant van de Serviërs. Daar zou hij Aleksandr Borodaj hebben leren kennen, die vijf jaar later de eerste premier werd van de rebellen in Donetsk.
Russische geheime dienst
De Russische mensenrechtenorganisatie Memorial is ervan overtuigd dat Girkin tijdens de tweede Tsjetsjeense oorlog in 2001 medeverantwoordelijk is voor de verdwijning van zes burgers. De moorden zouden hebben plaatsgevonden onder de vlag van de Russische geheime dienst FSB, de opvolger van de KGB. Uit gehackte e-mails van Girkin blijkt dat hij daar jarenlang gewerkt heeft.
Dat Girkin in 2014 samen met Borodaj een rol speelt in de annexatie van het schiereiland de Krim en later doordendert in Oost-Oekraïne, lijkt geen toeval. Beiden zijn ex-werknemers van de Russisch-orthodoxe miljardair Konstantin Malofejev. Hij wordt ervan beticht de destabilisatie van Oekraïne te financieren.
‘Girkin is een maniak’
In een Engelse pub praten we met journalist Pavel Kanygin. Hij werkt voor Novaja Gazeta, één van de weinige Russische kranten die durven te schrijven dat MH17 uit de lucht is geschoten door een Russische Buk-raket. Girkin heeft volgens Kanygin ook persoonlijke drijfveren om oorlog te voeren. ,,Hij heeft voortdurend kicks nodig.’’ Sinds 2001 zijn al zes collega’s van Kanygin vermoord. Terwijl hij vertelt, scannen zijn ogen het café. Kanygin noemt Girkin een narcist. ,,Hij is een maniak.”
Zo makkelijk als anderen hem typeren, zo zwijgzaam is Girkin zelf. Als defensieminister in Donetsk, tussen juni en augustus 2014, houdt hij journalisten op afstand. Alleen op incidenteel belegde persconferenties wil hij enkele vragen beantwoorden, gekleed in een camouflageshirt. Het meest in het oog springend is zijn Stetsjkin-pistool uit de jaren vijftig, dat in een houten holster aan zijn riem bungelt. ,,Een belachelijk wapen”, zegt de Amerikaanse correspondent Christopher Miller.