Het gevecht van Rijsenhout tegen het transformatorstation
Vanwege de energietransitie gaat Nederland de komende decennia veel meer stroom opwekken en verbruiken. Dus moeten er meer kabels de grond in en moet er andere infrastructuur worden opgetuigd. Ook bij Rijsenhout. Toen kwam het dorp in verzet.
Peter hoorde het van zijn buurvrouw. 'Ze willen een transformatorstation bouwen. Hier, bij ons, in Rijsenhout!'
Peter dacht: een transformatorhuisje. Wat dan nog? Hoe erg kon het zijn, zo'n huisje van baksteen? Maar later die dag, verdiepte hij zich er toch maar even in.
Peter van Veen is geboren in Rijsenhout. Een dorp waarvan de kop vrijwel overgaat in de Kaagbaan van Schiphol, terwijl de staart uitloopt in de Westeinderplassen. Van oudsher is dit een gebied van tuinders: de veiling van Aalsmeer is vlakbij.
Zijn vader had er een handelsbedrijf in stekjes. Peter ging studeren in Amsterdam. Nooit meer terug naar Rijsenhout, dacht-ie wel eens. Maar toch, na een aantal jaren in de stad, drie hoog achter, begon het te kriebelen. Hij wilde meer ruimte, meer rust.
Er kwam iets vrij in Rijsenhout. Hij ging terug. Uitzicht op kassen en een weiland met schapen. Vliegtuigen glijden af en aan door de lucht.
Rijsenhout is een dorp met vierduizend mensen, geen stoplichten, één supermarkt, twee basisscholen. Aan de rand staan vrijstaande huizen die uitkijken over de Westeinderplassen. Meer in het dorp, bij de Grote Poellaan, de Rijshornstraat, de Aalsmeerderweg staan kassen leeg. Vaak al jarenlang. Eigenaren hebben geen geld om de kassen af te breken. De boel verkrot.
In beleidstermen: de leefbaarheid staat onder druk. Eind 2017 werd buslijn 163 ineens een belbus. De gemeente presenteerde het als een verbetering. Het voelde als een verkapte bezuiniging.
Peter googelde op transformatorstation. Hij schrok.
*****
Het zal onvermijdelijk zijn delen van het elektriciteitsnet te verzwaren, stelde Netbeheer Nederland eerder dit jaar. Want we gaan meer stroom produceren en volgens de meeste ramingen ook meer stroom verbruiken: huizen worden 'all electric', er komt een vloot aan stekkerauto's. De verzwaring zal 'forse kosten met zich mee brengen', aldus Netbeheer Nederland. Exacte bedragen heeft niemand, maar de verzwaring zal tientallen miljarden euro's gaan kosten.
*****
'Voor wie niet bekend is met hoogspanningsstations ziet alles er hetzelfde uit: een grote verzameling brommende machines, draden, buizen, isolators, schakelaars en andere dingen', zo staat op de site Hoogspanningsnet.com. 'Transformators vormen het hart van de meeste hoogspanningsstations. (...) Het huidige hoogspanningsnet zou niet kunnen functioneren zonder transformators.'
Rijsenhout ligt pal onder Schiphol. De luchthaven vreet stroom. De kassen in de Haarlemmermeer vreten stroom. Maar dé grote stroomgebruikers zijn datacenters. In een straal van tien kilometer rond zijn huis vermoedt Peter wel dertig van deze digitale fabrieken.
Ze zijn onmisbaar voor de Nederlandse economie: informatie is cruciaal in het internettijdperk. Al is hun stroomverbruik duizelingwekkend. Volgens een rapport van klimaatnieuwssite Climate Home News gaat in 2025 mogelijk 20% van de wereldwijde elektriciteitsverbruik naar datacenters.
Ook de Haarlemmermeer heeft een probleem. Het netwerk is vol. Er is geen plaats meer voor nieuwe datacenters: op het bestaande stroomnet is gewoon onvoldoende ruimte om de elektronen te vervoeren.
Uitbreiding van bestaande transformatorstations was niet meer mogelijk, zo constateerden Tennet, eigenaar van het hoogspanningsnet, en Liander, de netbeheerder in de gemeente. Dus moeten er nieuwe kabels de grond in. En er moet een nieuw transformatorstation komen, hier in de Haarlemmermeer. Zo'n station kost tientallen miljoenen.
*****
Netverzwaring, waar de bouw van een transformatorstation deel van uitmaakt, is complex en een zaak van de lange adem. 'De aanleg van het hoogspanningsnet van Doetinchem naar het Duitse Wesel duurde tien jaar. Daarvan was twee jaar de bouw', zei Ben Voorhorst, de chief operations officer van Tennet, onlangs bij de jaarcijfers. De rest van de tijd ging op aan voorbereidingen en procedures: wijzigen van bestemmingsplannen, inspraakrondes, eventueel een gang naar de Raad van State.
*****
De voetbalclub uit Rijsenhout heet SCW: Sport Club Westeinder. Het eerste team speelt derde klasse. Rood shirt, witte broek, drie voetbalvelden.
De club heeft vijftien jeugdteams. Een zaterdagvereniging met vijfhonderd leden: dat is meer dan 10% van het dorp. In september bestaat SCW vijftig jaar.
Naast de voetbalclub ligt de tennisvereniging. Vijf banen en een kleine kantine. SCW en TV Rijsenhout vormen samen het sportcomplex aan het Konnetlaantje. Omzoomd door hoge loofbomen.
Pal achter die bomen zou het transformatorstation moeten komen.
Het station met zes transformatoren meet 4,5 hectare, zo staat in een nota van de gemeente Haarlemmermeer, uit begin 2016. De maximale hoogte is 24 meter.
4,5 hectare: dat zijn negen voetbalvelden. Een verzameling brommende machines met hekken, snoeren, masten en kabels, met hoogspanning en veiligheidsbordjes, zomaar tegen het dorp aangeplakt.
Peter is geen actievoerder. Helemaal niet zelfs. Maar toen de omvang van het transformatorstation duidelijk werd, kwam hij in verzet.
*****
Begin dit jaar werd bekend dat het stroomnet in een deel van Groningen vol is. De overheid moet met 'spoedprocedures' komen om het tekort aan stroomkabels in landelijke gebieden weg te werken, stelde Medy van der Laan, voorzitter van branchevereniging van energiebedrijven Energie-Nederland. Vergunningen moeten dus eerder worden afgegeven. Van der Laan: 'Wat we zeker weten, is dat dralen de energietransitie alleen maar duurder maakt.'
*****
De Reede is het dorpshuis van Rijsenhout. Parketvloer, podium, hoge vloeren. Hier wordt getafeltennist, gesjoeld, en er zijn pokémontoernooien. Het dorpshuis is van en voor alle inwoners van het dorp, zo staat in de reglementen.
Op 11 april 2017 houdt de HAP een inloopspreekuur in Rijsenhout. De Haarlemmermeerse Actieve Politiek is een lokale partij, en een van de grootste in de gemeenteraad. De opkomst is overdonderend.
Meer dan honderd verontruste Rijsenhouters melden zich die dinsdag in De Reede. Voor nog eens honderd dorpsbewoners is geen plaats meer in het dorpshuis. Iedereen wil weten: hoe zit dat, met het transformatorstation?
Op zondag 16 april 2017, Eerste Paasdag, een kleine week na het inloopspreekuur, wordt Burgercomité Rijsenhout Zegt Nee gelanceerd. In de actiegroep zitten zo'n vijftien mensen, met een harde kern van acht. Samen zouden ze strijden tegen het enorme gevaarte achter de voetbalclub.