"Ik wil niets over de bitcoin weten", zegt consumentenpsycholoog Patrick Wessels resoluut. "Want als ik me er in ga verdiepen, neemt de kans dat ik er een ga kopen gigantisch toe. Zo werkt dat in onze hersens. Volledig negeren dus, als je ze niet wilt kopen."
De bitcoinrage lijkt inmiddels op de internethype aan het einde van de jaren 90, denk bijvoorbeeld aan de beursgang van World Online. Koersen stegen toen explosief en veel mensen kregen het gevoel dat ze dom waren als ze niet ook aandelen kochten. De campinghausse was geboren: aandelen kopen met je mobieltje vanuit de luie stoel op de camping. Degene die niet kocht, was het lachertje op verjaardagsfeestjes.
Of het met de bitcoin nu ook die kant op gaat, is niet te zeggen. Volgens recent onderzoek van Kantar TNS zijn zo'n 135.000 Nederlandse huishoudens in het bezit van een 'cryptomunt', zoals de bitcoin. Dat lijkt misschien niet veel, maar het aantal huishoudens dat zulke munten heeft, is in een jaar tijd wel verdubbeld.
'En zo maken we elkaar gek'
"Het brein is lui en zoekt altijd een makkelijke manier om keuzes te maken", zegt Patrick Wessels. "Dus zeker met iets als de bitcoin, wat voor veel mensen ingewikkeld is, zijn we geneigd de groep te volgen. En als een groeiende groep mensen iets doet, zal het wel oké zijn. Dat lijkt nu ook te gebeuren met bitcoins."
Daarnaast treedt nog een ander zichzelf versterkend effect op. "Er ontstaat een gevoel van schaarste omdat steeds meer mensen er aan meedoen. En dan gaan we ons competitief gedragen. We krijgen het gevoel dat we deze kans niet mogen missen en kopen een bitcoin. Dat is dan ook weer prijsopdrijvend en zo maken we elkaar gek."
Nou ja: misschien maken we elkaar zo ook wel rijk. Iemand die bijvoorbeeld een jaar geleden bitcoins heeft gekocht, kan nu een gigantische winst pakken. "Toch zullen veel mensen de bitcoins nog niet verzilveren", zegt Wessels. "Want wie eenmaal een bitcoin heeft, verandert in een 'positive buyer.' Onze hersens willen ons blij maken met keuzes die we maken, dus wordt de aanschaf van de bitcoin ook iets positiefs. We gaan geloven dat de koers van die munt verder zal stijgen."
Sommige mensen hebben gecasht toen de bitcoin 50 euro waard was. Konden ze er een keer boodschappen van doen.
Tom van Bommel, bitcoin-investeerder
Tom van Bommel kocht een paar jaar geleden enkele bitcoins, voor 50 euro per stuk. "Ik zou nu natuurlijk een enorme winst kunnen nemen, maar dat doe ik niet", zegt hij. Van Bommel is directeur onderzoek van marketingbureau Studio ST&T, juist gespecialiseerd in het consumentenbrein. "Er waren mensen die bitcoins kochten voor 5 euro. Toen hij 50 euro waard was, hebben ze gecasht. Konden ze er een keer boodschappen van doen. Nee, ik verkoop echt nog niet", lacht Van Bommel. "Misschien is hij over tien jaar wel een miljoen waard."
Van Bommels brein lijkt te functioneren volgens het uit de psychologie bekende principe van de 'verlies-aversie'. "Als we eenmaal geloven dat de koers gaat stijgen, hebben we ons psychologisch eigenaar gemaakt van dat idee", zegt Wessels. "De gedachte dat je meer winst misloopt als je nu verkoopt, weegt 2,5 keer zo zwaar als de gedachte aan de winst die je nu kunt veiligstellen."
Bubble of niet?
Van Bommel stelt dat de bitcoin geen bubble hoeft te zijn. "Bij eerdere bubbles was er bijvoorbeeld sprake van corruptie en valse beloftes. Dat is met de bitcoin volgens mij niet aan de hand. Er zit ook een filosofie achter, over geld zonder tussenkomst van graaiende bankiers, bijvoorbeeld. Mensen kunnen daar in gaan geloven en dan kan het blijven."
Maar wat als op enig moment de koers toch flink gaat dalen? "Dan reageren onze hersens precies andersom", zegt Wessels. "Dan beginnen mensen te verkopen en zullen steeds meer bitcoinbezitters dat gaan doen. En dan kan het hard gaan. Je moet de koers echt heel scherp in de gaten houden, want je kunt zomaar verrast worden."
Nog even terug naar het begin: hoe kan het nou dat je sneller een bitcoin koopt als je meer over de munt weet? "Als we ons verdiepen in een onderwerp, raken we er vertrouwder mee", zegt Wessels. "Veel kennis en informatie over iets, maakt datgene minder eng en ook belangrijker. Daarom zijn veel officiële rapporten ook vaak zo dik. Dat straalt degelijkheid uit. Dus als jij veel weet over bitcoins, ben je veel eerder geneigd om er eentje te kopen. Ook al zegt de ratio misschien iets anders."