Economen denken dat de aandelenkoersen stijgen en dalen door rationele beslissingen van beurshandelaren. Maar volgens Doyne Farmer, vader van de chaostheorie, is dat een illusie. Zijn simulatie met hersenloze beurshandelaren bleek de werkelijkheid van de beurs griezelig goed te benaderen. De vraag is nu wat de echte krachten achter de markt zijn.
Handelaars beinvloeden beurskoers nauwelijks
donderdag 3 februari 2005
Al tijdens zijn natuurkundestudie was Doyne Farmer gefascineerd door de grenzen van de voorspelbaarheid. Met een microcomputer in zijn schoen bezocht hij het casino in Las Vegas en probeerde de uitkomst van de roulette te voorspellen. Eén keer verbrandde hij zijn voet doordat er kortsluiting ontstond, een andere keer werd hij door achterdochtig beveiligingspersoneel achtervolgd. Maar het werkte wel: Farmer en zijn vrienden haalden een rendement van twintig procent. Helaas leverde het toch weinig op doordat de studenten nauwelijks geld hadden om in te leggen.
Sindsdien beweegt Doyne Farmer zich op het grensgebied van de voorspelbaarheid, tussen systematiek en wanorde, daar waar kleine veranderingen grote gevolgen in de uitkomst kunnen hebben. Denk aan het werpen van een dobbelsteen, het rollen van een rouletteballetje of aan het weer. Die fascinatie bracht hem tot zijn formulering van de chaostheorie. De laatste jaren interesseert hij zich weer meer voor gokken. Maar nu in het groot: op de beursvloer.
De aandelenmarkt op de beurs werkt volgens een hectisch tweeweg systeem waarbij kopers en verkopers simultaan hun bod plaatsen. Ze kunnen daarbij de prijs van te voren vastleggen (limietorder) of juist vrijlaten (marktorder). De veronderstelling is dat beurshandelaren de hoogte van hun bod baseren op hun inschatting van de waarde van het aandeel. De beweging in de markt, ‘volatiliteit’ genaamd, zou gebaseerd zijn op informatie van de handelaren. Meer informatie zou een onrustiger markt betekenen, omdat handelaren voortdurend het nieuws analyseren en hun bod daarop bijstellen.
Farmer en zijn groep besloten die veronderstelling te testen. Op het Santa Fé Instituut (Nieuw Mexico, VS) maakten ze een eenvoudig wiskundig model van de aandelenmarkt. Maar de virtuele handelaren werden uitgerust met een nul-intelligentie. Dat wil zeggen: ze boden op toevallige momenten willekeurige prijzen. Het model werd uitgetest met een twee jaar lange reeks aandelenkoersen van de beurs van Londen.
Ondanks de eenvoud van het model en de grove voorstelling van de beurshandelaren als hersenloze personages, kwam de uitkomst van het model schokkend goed overeen met de werkelijke gang van zaken. Met name de volatiliteit (hoe snel de prijzen veranderen), de invloed op de markt (hoeveel de aandeelprijs verandert als gevolg van een bod) en het verschil tussen vraag- en biedprijs stemden goed overeen met de werkelijkheid.
Hieruit concluderen de onderzoekers deze week in het blad ‘Proceedings of the National Academy of Sciences’ dat het kennelijk niet de handelaren zijn die de prijs van de aandelen bepalen. Andere factoren hebben blijkbaar een grotere invloed.
Zo blijkt uit de simulatie dat een grote toevloed aan marktorders (koop- of verkoopopdrachten zonder vastgestelde prijs) tot grote volatiliteit leidt. “Dat maakt mensen nerveus en het verzuurt het investeringsklimaat,” vertelt Doyne Farmer in de New Scientist. “Binnen een dag vielen de aandelen in de VS opeens 20 procent naar beneden, zonder aanwijsbare aanleiding. Het model laat zien dat je de volatiliteit kunt verminderen door marktorders duurder te maken en limietorders (opdrachten met vastgestelde prijs, red.) goedkoper.” De beurs in Londen heeft al maatregelen genomen om limietorders te bevorderen boven marktorders.
Beurshandelaren hebben volgens het onderzoek weinig invloed op de aandeelkoersen, maar Farmer gelooft wel dat ze door slim handelen de waarde van hun aandelenportefeuilles kunnen verhogen. In een interview met Jair Stein voor Noorderlicht radio vertelt hij hoe hij talloze theorieën van beurshandelaren tegen het licht heeft gehouden om te zien of ze steekhoudend waren. Farmer heeft zelfs een bedrijf opgericht (Prediction Company) om de theorie in praktijk te brengen. Helaas wilde Farmer niet vertellen welke strategieën succesvol zijn gebleken, want “als iedereen het gaat doen, werkt het niet meer.”
Jos Wassink
J. Doyne Farmer, Paolo Patelli, Ilija Zovko: “The predictive power of zero intelligence in financial markets”, PNAS, 31 jan 2005