Bron FD:
Kunstmest, propaganda en Poetins oorlogsbank: de Russische miljarden in Nederland
Sonny Motké Gaby de Groot Joris Polman Johan Leupen 06:00
Van propaganda tot de oorlogsbank van Poetin, van kunstmest tot Russische staatstelecom: het wordt allemaal vanuit Nederland bediend. In totaal staat er ruim €80 mrd aan Russisch vermogen in Nederland geparkeerd, blijkt uit onderzoek van het FD.
Uit een inventarisatie van deze krant, in samenwerking met Company.info, volgt dat 3800 Nederlandse vennootschappen een Russische connectie hebben. Illustratie: iStock/FD Studio
In het kort
Russen hebben ruim €80 mrd aan vermogen geparkeerd in Nederland, blijkt uit onderzoek van het FD.
Zeker €45 mrd is gelieerd aan personen en organisaties die op de zwarte lijst van de EU staan.
Het FD dook onder meer in Russische kunstmest, een telecombedrijf en Poetins oorlogsbank.
In Nederland staat ruim €80 mrd aan vermogen dat te koppelen is aan Russische ondernemingen. Meer dan de helft daarvan is gelieerd aan een handjevol oligarchen en bedrijven die op de sanctielijsten staan van de Europese Unie. Daaronder zijn ook staatsbedrijven, zoals industrieel concern Rostec en oliemaatschapij Rosneft, waarvan de bestuursvoorzitters zijn bestraft. Dit blijkt uit onderzoek van Het Financieele Dagblad in samenwerking met databedrijf Company Info. Van de Russische propagandamachine tot kunstmest, van Poetins oorlogsbank tot staatstelecom, een belangrijk deel blijkt vanuit Nederland te worden bediend, zo laten de cijfers zien.
Maar liefst € 45 mrd aan bezit valt te herleiden tot gesanctioneerde Russen. Het contrast met de tegoeden die Nederland tot nu heeft bevroren onder de sancties is groot: Nederlandse banken, trustkantoren en andere instellingen hebben volgens De Nederlandsche Bank vooralsnog €200 mln aan Russisch tegoed geblokkeerd. Dat bedrag betreft echter alleen banksaldo's, en experts vermoeden dat Russische oligarchen inmiddels vele miljarden aan aandelen in Nederland hebben staan waar ze niet meer bij kunnen.
Zelf hierheen gelobbyt
Sanctierechtadvocaat Yvo Amar kijkt niet op van de Russische vermogensberg. 'De Nederlandse politiek kijkt nu met veel argwaan naar trustkantoren en het hele ecosysteem van adviseurs dat die Russen heeft bediend. Maar dit zijn natuurlijk niet allemaal foute bedrijven. En Buitenlandse Zaken heeft dat geld hier zelf heen gelokt met fiscale roadshows en driftig gelobby op de ambassade in Moskou. Dit is ons niet overkomen.'
Wel heeft het hem 'enorm verbaasd' hoe traag Nederland op gang komt met het bevriezen van 'fout' geld, en hoe chaotisch het hele proces verloopt: 'Sancties vallen of staan met snelheid. Een bank of trustkantoor moet onverwijld melden om te voorkomen dat er geschoven kan worden. Dan vind ik het vreemd dat de tussenstanden blijven binnendruppelen. Dat DNB weken later kennelijk nog niet het overzicht heeft.' Wat het proces volgens Amar bemoeilijkt, is dat het voor de trustkantoren zelf ook lastig te achterhalen valt wie de uiteindelijke belanghebbende is: 'Het is nog maar de vraag of ze zien wie de structuur daadwerkelijk drijft.'
Fiscale sluiproute
Dat Russische bedrijven in Nederland vennootschappen oprichten, heeft van oudsher een fiscale reden. Een belastingverdrag tussen beide landen waarborgde gunstige aanslagtarieven voor dividenden, royalty's en rentes. Samen met Cyprus en Luxemburg behoort Nederland tot de top-3 van Europese belastingparadijzen, die Russen gebruiken als toevluchtsoord of doorstroomlocatie voor hun kapitaal.
Niemand minder dan president Poetin zelf heeft deze fiscale sluiproute per 1 januari afgesneden; vanwege diens frustratie over de kapitaalvlucht en het mislopen van belastinginkomsten zegde Rusland het verdrag met Nederland op. Met Cyprus en Luxemburg heeft het Kremlin na heronderhandeling wel verdragswijzigingen doorgevoerd.
Grote vraag is hoeveel Russische tegoeden in Nederland zijn blijven staan: de meest recente jaarverslagen geven alleen het beeld per eind 2020. Sommige bedrijven hebben eind vorig jaar bezit afgestoten of een tussentijdse winstuitkering gedaan. Dat betreft in elk geval Gazprom, en de eveneens in staatshanden zijnde uraniumproducent Uranium One. Een vennootschap met daarin een belang in Tele2 Russia is begin januari zelfs ontbonden. In de bedrijfsstructuur van dit telecombedrijf komen zeven gesanctioneerde Russen voor.
Foto: Laia Solanellas/Bloomberg
Steenrijk
In totaal trof het FD in de data achttien partijen aan die op de Europese sanctielijsten staan: veertien zeer vermogende personen, en vier financiële instellingen: Sogaz, VTB Bank, Bank Rossiya en Gazprombank.
De gesanctioneerde individuen zijn een groep steenrijke mannen, doorgaans aangeduid als oligarchen, die hun vermogen opbouwden na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begin jaren negentig. Veel staatsbedrijven werden geprivatiseerd en kwamen tegen hoge kortingen in handen van zakenlieden met goede politieke connecties. De nu met sancties bestrafte Russen ontkennen overigens steevast nauwe banden met het Kremlin te hebben.
De Russische bedrijven met het meeste bezit in Nederlandse vennootschappen zijn staatsaardgasconcern Gazprom, supermarktbedrijf X5 Retail Group en de op het Damrak beursgenoteerde telecomreus Veon. Deze laatste twee firma's zijn in handen van vier gesanctioneerde miljardairs, waarvan Mikhail Fridman het rijkst is, met volgens Forbes een vermogen van $12,1 mrd. Fridman en zijn partners zitten ook aan het stuur bij Amsterdam Trade Bank, een op de Zuidas gevestigde zakenbank die onderwerp is van een lopend witwasonderzoek van het Openbaar Ministerie.
Mediabedrijven
Onder de bestrafte Russen bevinden zich ook ceo's van Russische mediabedrijven. Zoals Tigran Khudaverdyan, tot afgelopen week plaatsvervangend topman van internetzoekmachine Yandex, ook wel omschreven als 'het Russische Google'. Volgens de EU speelt Yandex een sleutelrol bij het verbergen van online informatie over de oorlog in Oekraïne. Om eenzelfde reden is Vladimir Kiriyenko, topman van social media-platform VK, op de Europese strafbank gezet. Het op Wall Street beursgenoteerde Yandex heeft zijn hoofdzetel in Amsterdam, waar voor €6,1 mrd aan bezit op de bedrijfsbalans staat.
Andere gesanctioneerde bestuursvoorzitters wier werkgever bezit in Nederland heeft staan zijn Sergei Chemezov en Igor Sechin. Zij zijn de hoogste baas bij bedrijven in handen van de Russische staat. Voormalig KGB-agent Chemezov is topman van Rostec, dat onder meer wapens produceert. Sechin werkt voor oliebedrijf Rosneft, en was in het verleden vice-premier. Sechin wordt een grote machtspositie toegedicht, blijkt ook uit een paar opmerkelijke bijnamen: zo wordt hij 'de Russische Darth Vader' en 'grijze kardinaal van het Kremlin' genoemd.
..............