Didier Saint-Georges: 'Een aanhoudend lage rente is uiteindelijk niet zo positief'
Als we een kritische blik willen werpen op de gevolgen van lage rente (ondanks het positieve effect ervan op de bestedingscapaciteit), dan moeten we geleidelijk afstand nemen van ons gezond verstand en tegen onze intuïtie in redeneren.
De nadelen van een aanhoudend lage rente liggen op het eerste gezicht niet voor de hand. Lage leenkosten voor zowel particulieren als bedrijven maken het beduidend makkelijker om in nieuwe productiemiddelen te investeren, een huis te kopen of een consumptiekrediet af te sluiten.
Laten we allereerst ons gezond verstand eens aan de kaak stellen. Een lage rente betekent in zekere zin dat het niet zo goed gaat. De centrale banken houden hun beleidsrente immers zo extreem laag omdat ze denken dat de investeringen en consumentenbestedingen een duwtje in de rug nodig hebben.
Een selffulfilling prophecy
Bovendien wordt het niveau van de lange rente (meer dan dat van de korte rente) bepaald door een natuurlijk evenwicht tussen vraag en aanbod van de marktpartijen (tenzij de centrale banken ingrijpen, zoals het geval was in de jaren van 'activa-inkoopprogramma's').
Dus als de lange rente extreem laag blijft, komt dat waarschijnlijk doordat er niet genoeg investeringsprojecten op lange termijn zijn om een stijging van de daaraan verbonden financieringskosten te veroorzaken.
Een laatste verklaring is dat wanneer een stijging van de korte rente onwaarschijnlijk is vanwege een zwakke economische groei en een verwaarloosbaar lage inflatie, het geen zin heeft om langetermijnleningen af te sluiten, behalve tegen een zeer lage rente.
Een dergelijk, al of niet gefundeerd, negatief sentiment werkt tot op zekere hoogte als een selffulfilling prophecy. Dat geldt vooral voor Europa, waar de economische activiteit in sterkere mate afhangt van bancaire kredietverlening anders dan in de Verenigde Staten, waar bedrijven (mid- en largecaps) makkelijker kapitaal kunnen aantrekken op de financiële markten.
Hoe winsten van banken worden geschaad
De lage rente tast de winstgevendheid van Europese banken op drie manieren aan. Ten eerste worden kredietmarges uiterst zichtbaar als de rente laag is, waardoor het moeilijker wordt om kredieten aan klanten te 'verkopen'.
Ten tweede houden commerciële banken zich vooral bezig met het aantrekken van kortlopend kapitaal, dat ze vervolgens uitlenen op lange termijn, tegen een hogere rente. Zo maken ze winst op de 'looptijdtransformatie'. Dus als de lange rente niet hoger (of zelfs lager) is dan de korte rente, is de looptijdtransformatie niet meer winstgevend. Dat is het grootste probleem van vlakke rentecurves.
Het derde en laatste punt is dat de korte rente door het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) zo sterk is gedaald dat deze in een aantal landen negatief is geworden. Negatieve rente is niet alleen een onorthodox concept, maar heeft ook tot gevolg dat banken geld toeleggen op de contanten die ze aanhouden, in plaats van er winst op te maken.
Geen redmiddel voor zwakke groei
Het spreekt voor zich dat het idee om retailklanten kosten aan te rekenen voor hun deposito's niet echt zou aanslaan. Dergelijke extreem lage rentevoeten zijn slecht voor banken en dus slecht voor de economische groei. Het uiteindelijke resultaat is een vicieuze cirkel die de rente steeds verder omlaag trekt.
Waarom? Omdat het selffulfilling-prophecy-effect van lage rente en vlakke of zelfs omgekeerde rentecurves een tandje hoger schakelt. Aangezien de marktpartijen zich bewust zijn van de wisselwerking tussen lage rente en een zwakke economie, beginnen ze een neerwaartse spiraal van rentedalingen in te prijzen.
Op die manier is een lage rente geen redmiddel meer voor zwakke economische groei, maar een voorbode ervan. De huidige cyclus zit in de eindfase: we zijn op weg naar de volgende recessie.
Het feit dat geld vrijwel gratis is, is vanuit macro-economisch oogpunt schadelijk omdat bedrijven als gevolg van de extreem lage rente relatief onrendabele investeringen kunnen doen. Dit werkt een onjuiste allocatie van kapitaal in de hand, waardoor er bijzonder weinig welvaart wordt gecreëerd.
De donkere kant van centrale banken
In hun streven naar goedkope kredietverlening, hebben de centrale banken in feite het groeipotentieel op middellange termijn van de economie te gronde gericht. En daarmee ook de werkgelegenheid.
Hoe is deze paradox te verklaren? Tijdens een economische of financiële crisis heeft het zin om een soepel monetair beleid te voeren, omdat het een doeltreffende manier is om liquiditeitsschaarste te voorkomen. Dat laatste zou het hele financiële systeem verlammen, met rampzalige gevolgen voor de economie in het algemeen.
De problemen beginnen wanneer gratis geld de nieuwe norm wordt, zonder rechtvaardiging in de vorm van een crisis. In dat stadium hebben de schadelijke neveneffecten zich ingenesteld en zijn ze bijzonder lastig te bestrijden.
Tenzij je open kaart speelt over alle verstoringen die in de loop der jaren in de prijzen van financiële activa en in de allocatie van kapitaal zijn ontstaan. Juist die donkere kant van de macht van centrale banken wordt aan het licht gebracht door de extreem lage rente van dit moment, vooral in Europa.
Didier Saint-Georges is Managing Director en lid van het Investment Committee bij de Franse fondsenboutique Carmignac. Deze column is niet bedoeld als individueel advies tot het doen van beleggingen. De auteur bezit geen posities voor eigen rekening in de behandelde assets.