Hoe bouw ik een gat in de Afsluitdijk?
De Vismigratierivier bij Kornwerderzand geeft vissen straks de vrijheid om heen en weer te zwemmen tussen Waddenzee en IJsselmeer. Daarvoor bouwen Rijkswaterstaat en bouwconsortium Levvel (BAM, Van Oord en Rebel) nu een gat in de Afsluitdijk. ‘Op deze schaal een ecologische verbinding herstellen, is niet eerder vertoond,’ vertelt Bart Noordman.
De Vismigratierivier doorbreekt straks de barrière tussen zoet en zout water, tussen IJsselmeer en Waddenzee. Dankzij deze unieke kunstmatige rivier die dwars door de Afsluitdijk kronkelt, kunnen miljoenen trekvissen weer ‘migreren’ om te paaien, groeien en overleven. De Vismigratierivier is een initiatief van samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk en natuurorganisaties. Rijkswaterstaat en bouwconsortium Levvel bouwen in opdracht van De Nieuwe Afsluitdijk nu het doorlaatmiddel: het gat in de Afsluitdijk waar de Vismigratierivier doorheen gaat.
Pionieren op grote schaal
Hoofduitvoerder Arno Insing van Levvel en objectleider Bart Noordman van Rijkswaterstaat zijn trots op hun rol. Arno: ‘Het is sowieso bijzonder om aan de iconische Afsluitdijk te mogen werken. En het doorlaatmiddel vind ik het interessantste dat we hier maken.’ Bart: ‘Normaal maken we zulke grote infrastructuur alleen voor weg- en scheepvaartverkeer. Een ecologische verbinding herstellen op deze schaal is niet eerder vertoond.’
Veel voorbereiding
Deze bijzondere klus vraagt veel voorbereiding, benadrukt Arno. ‘Om te beginnen hadden we meer ruimte nodig om veilig te kunnen bouwen. Daarom zijn we in de zomer van 2020 begonnen met het aanleggen van werkeilanden. En aan de kant van de Waddenzee hebben we een tijdelijk stuk aan de Afsluitdijk gebouwd, want er moet altijd bescherming zijn tegen hoogwater. Op deze vervangende waterkering zijn de eerste proeven gedaan met Levvel-blocs, de betonblokken voor de dijkversterking. Bovendien hebben we het gebruikt voor het omleggen van de A7 (de zogenoemde bypass) – de snelweg over de Afsluitdijk. Zo hebben wij ruimte voor de bouw en kan het wegverkeer er toch langs.’
Wanden klaar, dekken erop
‘We werken nu aan het zuidelijk deel, aan de IJsselmeerzijde’, vervolgt Arno. ‘Dat bestaat uit twee onderdelen, zogenoemde moten. Moot 2, onder het oorspronkelijke tracé van de A7, is bijna klaar. We maakten eerst een bouwkuip door damwanden in de grond aan te brengen met stempelramen ertussen: grote balken die ervoor zorgen dat de wanden niet instorten door de druk van grond en water buiten de bouwkuip. Vervolgens hebben we de grond tussen de wanden ‘in den natte’ – onder waterniveau – ontgraven. Met onderwaterbeton stortten we daar een vloer in. Daarna pompten we de kuip leeg voor het betonwerk. We bouwen eerst de constructievloer, daarbovenop de wanden en tot slot de dekken die het gat aan de bovenkant afsluiten. Daar komt binnenkort de snelweg weer overheen.’
Letters in beton
In het beton van de wanden zijn letters uitgespaard. Bart legt uit: ‘De Vismigratierivier wordt straks toegankelijk voor publiek. Je loopt dan onder de A7 door en kijkt op de twee doorgangen. Eén met hoge stroomsnelheid voor grote, sterke vissen en één met schotten die de snelheid afremmen en waardoor de vissen de barrière in stappen kunnen nemen. Op de wanden lees je dan de namen van wateren waar de vissen vandaan komen en heentrekken. Er komen ook informatiepanelen met uitleg over het systeem.’
In het beton staan de namen van de wateren die de vissen straks kunnen bereiken.
Met het tij mee
De waterstroom van de Vismigratierivier gaat op natuurlijke wijze met het tij mee. Tjalling Dijkstra, programmamanager van De Nieuwe Afsluitdijk, vertelt: ‘Dat maakt deze vispassage heel bijzonder. De Vismigratierivier begint bij laag water op de Waddenzee uit zichzelf te stromen. Het zoete water van het IJsselmeer stroomt dan via de Vismigratierivier de Waddenzee in en “lokt” vissen met een specifieke geur. Bij vloed komt de rivier even tot stilstand en stroomt daarna, aangedreven door het opkomende water, juist naar binnen. Van Waddenzee naar IJsselmeer. Het zoute zeewater bereikt door de 4 kilometer slingerende rivier nooit het IJsselmeer. Voor die tijd is het alweer eb, komt de waterstroom vanuit het IJsselmeer weer op gang en verzoet de Vismigratierivier weer.’
Voor- en achtertuin
Ondertussen gaat het werk verder aan moot 1 van het zuidelijk deel: tegen het IJsselmeer-talud, het schuine deel van de Afsluitdijk waar de Vismigratierivier weer uitstroomt richting IJsselmeer. In 2022 volgen de twee moten van het noordelijke deel, met de hoogwaterkering aan de kant van de Waddenzee. In dat jaar starten ook de werkzaamheden aan de rest van de Vismigratierivier, de ‘voor- en achtertuin’.