24 februari 2021
Leestijd 3 minuten
Opslaan in leeslijst
De prijs van hernieuwd Amerikaans leiderschap
Geopolitiek Kan Europa – en Nederland – opgelucht ademhalen nu het buitenlands beleid van de VS in handen is van Joe Biden? Ko Colijn maakt de balans op. Die is niet helemaal geruststellend.
Het Amerikaanse vliegdekschip USS Nimitz met de USS Philippine Sea vorig jaar september in de Straat van Hormuz.
Het Amerikaanse vliegdekschip USS Nimitz met de USS Philippine Sea vorig jaar september in de Straat van Hormuz.
Foto AFP PHOTO / US NAVY / Petty Officer 3rd Class Elliot Schaudt
Europa juichte op 20 januari toen Joe Biden het roer overnam van Donald Trump. De nachtmerrie was voorbij, er viel binnenlands veel te helen maar de nieuwe president tekende ook meteen tientallen presidentiële besluiten om de ergste internationale besluiten van zijn voorganger ongedaan te maken. De tijden van overleg en fatsoenlijk leiderschap waren terug. Terug naar vertrouwde akkoorden en verantwoorde patronen. Oude bondgenoten wachtten op Bidens telefoontje.
Ko Colijn is veiligheidsdeskundige verbonden aan Instituut Clingendael.
Wat is de balans na een kleine maand? Alleen maar hosanna? Niet alleen, ook ongemakkelijke waarheden. Amerika wil best de draad weer oppakken, maar niet tegen elke prijs. Zijn instinct en voorgeschiedenis als vice-president van Obama volgend zal Joe Biden breed inzetten op nucleaire wapenbeheersing en veel minder geld uitgeven aan het moderniseren van zijn atoomarsenaal dan Trump van plan was.
Misschien zal hij zelfs Obama’s idee van een ‘smalle afschrikking’ weer uit de kast halen. Dit zou hem in conflict met Europa brengen, dat het stilletjes prima vond dat Donald Trump vele miljarden dollars voor modernisering van Amerikaanse atoomwapens wilde reserveren.
Modernisering atoomwapens
Dan hoefde Europa immers niet zoveel aan defensie te besteden. Ook al heeft de beoogd onderminister van Defensie Kathleen Hicks zich tijdens haar confirmatiezitting van Senaat voor modernisering van de atoomwapens uitgesproken, Biden denkt er vermoedelijk zuiniger over, tot verdriet van de militairen.
En heeft het Pentagon het voor het zeggen? Het State Department werd door Trump verwaarloosd, maar de diplomaten worden onder Joe Biden weer volledig gerehabiliteerd. Tot grote bezorgdheid van oud-Trumpgetrouwen geldt die rehab ook voor links-liberale denktanks, want Biden heeft zich omringd met wapenbeheersers uit bijvoorbeeld het Center for Arms Control and Non-Proliferation, de onderzoekstak van de progressieve liberale Council for a Livable World die werk wil maken van het afzwakken van de rol van het kernwapen.
Lees ook de analyse van Koen Petersen en Alex Krijger van augustus 2020: Joe Biden verandert het buitenlands beleid van de VS niet
Klap op de vuurpijl zou het plan zijn van de beoogde onderminister Bonnie Jenkins –oudgediende van Obama – op de post wapenbeheersing van massavernietigingswapens op het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn, die onlangs opperde dat Amerika moet afstappen van eventueel eerste gebruik van atoomwapens. Nogal wat anders dan Trumps gedreig met zijn „grote rode knop” en „fire and fury”. Jenkins stelde voor dat de VS zou kunnen overgaan op een variant van No First Use, dat wil zeggen de belofte om niet als eerste atoomwapens te zullen inzetten als een vijand zich ‘fatsoenlijk’ en spiegelbeeldig gedraagt.
Biden wil Poetin hard aanpakken maar Europa aarzelt alweer
Zo’n beleid zou de rol van de kleine kernmachten van Frankrijk en het VK bijna obsoleet maken, en gans Europa en de Navo op zijn kop zetten. De nucleaire paraplu van de Navo – ook die van Nederland– gaat tot nu toe volledig uit van eventuele eerste inzet, in jargon ‘calculated ambiguity’. Biden heeft wel oren naar de verlichte ideeën van Jenkins.
Sancties tegen Rusland? Biden wil Poetin, door Trump nog ontzien, hard aanpakken maar Europa aarzelt alweer. Merkel wil Russisch gas, Macron wil Rusland sowieso niet te hard aanpakken. Het vindt de terreurdreiging uit de Sahara dringender dan die uit Moskou.
Dan zijn er nog andere bananenschillen die het mooie wijgevoel tussen de nieuwe regering Biden en het oude Europa kunnen bederven. Inmiddels is wel doorgesijpeld dat Biden de dossiers China, Iran en Rusland harder wil spelen dan Europa lief is. Snoeihard is zijn veroordeling van de Chinese behandeling van de Oeigoeren en de repressie van het protest in Hongkong, terwijl Europa nog aarzelt om de Chinezen als vijand te betitelen.
Lees ook het interview van Floor Boon en Stéphane Alonso met defensie-expert Dick Zandee: ‘Europa denkt nog steeds niet zelfstandig over zijn defensiebeleid’
De VS zijn verbijsterd over het handelsakkoord dat de EU met China eind december sloot, en dat vrij algemeen als een diplomatieke zege voor China wordt uitgelegd. Kon daar nou vooraf niet even met Biden over gebeld worden? Amerikaanse oorlogsschepen varen tot ergernis van de Volksrepubliek rondjes om het ‘afvallige’ maar democratischer Taiwan, Europa bekent liever geen kleur en de Oost-Europese landen die op Chinese coronavacccins (en geld) mikken, zitten helemaal niet te springen om liefdesbetuigingen aan Biden, lees handelssancties tegen Xi. Idem tegen de ayatollahs in Teheran.
PRAAT MEE MET NRC
Onderaan dit artikel kunnen abonnees reageren. Hier leest u meer over reageren op NRC.nl .
Sancties tegen Iran
Biden wil best terug naar de atoomovereenkomst (JCPOA), die Trump in mei 2018 eenzijdig opzegde, maar voelt niets voor de Iraanse voorwaarde om eerst de sancties in te trekken. Europa vindt Iran ook geen fijn land, maar stelt zich iets toegeeflijker op.
Het gemeenschappelijk buitenlands beleid van de 27 EU-landen is sowieso een drama, Brexit heeft de chaos natuurlijk verergerd, de reis van buitenlandcoordinator Josep Borrell naar Moskou ook, maar zelfs de VS hebben tabak van de grenzeloze onmacht van de 27 EU-landen.
Uit de categorie kleine irritaties: Biden laat Saoedi-Arabië niet vallen, maar steunt de oorlog tegen Jemen niet langer. Onbeperkt wapens krijgt Bin Salman voortaan niet, de VAE helemaal niet meer. De Britten, en ik voorspel ook de Fransen en Russen, springen gretig in het gat dat Biden laat vallen. De Amerikaanse ambassade gaat onder Biden niet meer van Jeruzalem terug naar Tel Aviv, Europa moet even slikken omdat Netanyahu en Seoel wel een telefoontje uit Washington kregen, kleintjes uit Europa niet. Europese belastingen en privacyregels opgelegd aan Amerikaanse tech-giganten zullen de sfeer tussen Brussel en Washington ook bederven. Dat Amerikaanse en Turkse oorlogsschepen broederlijk in de Zwarte Zee oefenen zal in Europa niet geheel begrepen worden. Hernieuwd Amerikaans leiderschap heeft zijn prijs, Europa moet een beetje inbinden. Buitenlandse Zaken in Nederland ook.