Eindrapport gaswinning: ‘Situatie in Groningen is rampzalig, overheid moet ereschuld inlossen’
Door MIKE MULLER
Updated 7 min geleden
9 min geleden
in BINNENLAND
LOPPERSUM - Het gaswinningsdossier in Groningen is uitgelopen op ’een ongekend systeemfalen’ waarbij zowel de overheid als bedrijven hun plichten hebben verzaakt. Die conclusie trekt de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen in haar onderzoeksrapport. De commissie vindt „dat de ontstane situatie met recht betiteld kan worden als rampzalig” en wil dat er een ’ereschuld’ aan Groningen wordt betaald.
De onderzoekscommissie schetst in haar rapport ’Groningers boven gas’ hoe decennialange gaswinning onze samenleving veel welvaart heeft gebracht, maar daarbij zijn er veel zaken misgegaan. Ook blijkt dat de Tweede Kamer meermaals onjuist is geïnformeerd en de belabberde afhandeling van schadegevallen tot op de dag van vandaag leidt tot gezondheidsschade bij Groningers. De grote vraag is wat voor gevolgen dit gaat hebben en of een hele set aanbevelingen opgevolgd gaan worden.
Permanent onveiligheidsgevoel
„60 jaar gaswinning heeft Nederland veel gebracht, maar heeft de Groningers veel gekost”, luidt dan ook het commentaar van de parlementaire enquêtecommissie. De Kamerleden die zitting hebben in de onderzoeksgroep brachten de gevolgen van gaswinning in kaart en schrijven dat er inmiddels ruim 1600 aardbevingen in Groningen zijn gemeld. „En daar komen nog elke maand bevingen bij”, stellen zij vast. Die bevingen zorgden voor 267.000 schademeldingen en een permanent onveiligheidsgevoel dat veel verder gaat dan ’trillende kopjes in de kast’. „Het gaat om reële zorgen, bijvoorbeeld of de baby nog wel boven kan slapen.”
Volgens de Kamerleden wordt de schade die de aardbevingen teweeg hebben gebracht nog altijd ’chronisch onderschat’, net als de inzet die nodig is om die schade op te lossen. „Dat geldt ook voor de omvang en aanpak van versterking. De uitvoeringsproblemen bij de toekenning van schademeldingen en het versterken van huizen, maken dat Groningers er een probleem bij krijgen, in plaats van een oplossing.”
Rampzalig
Volgens de commissie is de ontstane situatie in de noordelijkste provincie ’rampzalig’. „Dat mag een flinke uitspraak lijken, maar lang niet iedereen realiseert zich dat Nederland weinig situaties kent die zo’n groot aantal gedupeerden tot gevolg hebben gehad”, schrijven de Kamerleden in hun 1900 pagina’s tellende rapport.
Daarin komt naar voren dat de winning van aardgas voor de Staat en de oliemaatschappijen zó succesvol en lucratief was, dat er amper oog was voor de risico’s die hieraan verbonden zijn. „Dit alles had volgens de commissie anders kunnen verlopen als eerder geluisterd was naar Groningers. Nu is de gaswinning in Groningen uitgelopen op ’een ongekend systeemfalen’, van zowel publieke als private partijen die hun plichten hebben verzaakt. Echte keuzes zijn te lang niet gemaakt en beslissers zijn te lang weggebleven van verantwoordelijkheden en risico’s, zo wordt in het rapport geschetst. „Stelselmatig zijn de belangen van de Groningers genegeerd.”
Jubelstemming
De onderzoekscommissie rept in haar rapport van de aanvankelijke jubelstemming over de grote gasbel die gevonden werd in Slochteren. In 1963 krijgt de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) de rechten om gas te winnen. Dat gebeurt middels een ’stille maatschap’. Het enige doel is een ’zo hoog mogelijke opbrengst van de gasverkopen’. Oliebedrijven Shell en ExxonMobil zien hun opbrengsten stevig renderen. En de Staat krijgt het grootste aandeel in de opbrengsten. Daarmee profiteert heel Nederland. Volgens de Algemene Rekenkamer bedragen de totale gasbaten voor de Staat tot op heden, rekening houdend met inflatie, 454 miljard euro. Waarvan 363 miljard afkomstig is uit het Groninger veld.
Dat de gaswinning ook voor grote nadelen kan zorgen, daarvoor wordt al in 1986 gewaarschuwd door geoloog Meent van der Sluis. Als een van eersten trok hij aan de bel en waarschuwde in De Telegraaf dat een aardbeving in de buurt van Assen het gevolg was van het leeghalen van het gasveld bij Slochteren. Een NAM-woordvoerder had echter geen zin om op die ’flauwekul’ te reageren. „Wij verwijzen dit beslist naar het rijk der fabelen.”
Slachtoffers
En zo zal nog jarenlang worden gereageerd. Bijvoorbeeld in 2013, als het Staatstoezicht op de Mijnen een advies geeft om gaswinning terug te schroeven en waarschuwt dat er slachtoffers kunnen vallen als gevolg van de steeds zwaarder wordende aardbevingen. „Hoewel dit advies bij een enkeling weerklank vindt, leidt het tot geen enkel initiatief om uit voorzorg de gaskraan iets dicht te draaien.” Sterker nog: het winningsvolume wordt later nog opgevoerd. Het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid uit 2015 en de fakkeltochten van duizenden Groningers ’vormen eveneens geen aanleiding voor wezenlijke aanpassingen om belangen van Groningers beter mee te wegen’, concludeert de commissie.
Volgens de onderzoekende Kamerleden wordt door het kabinet en ambtenaren ’leveringszekerheid’ als rookgordijn gebruikt om de gaskraan maar open te houden, terwijl er alternatieven beschikbaar waren. „Te lang is dat als beïnvloedbaar gegeven gepresenteerd en beschouwd.”
Dreigende strafzaak
Uit het rapport komt naar voren dat rechtszaken, smeekbedes van Groninger bestuurders, nieuwe bevingen en overstromende schadeloketten stelselmatig geen reden waren voor de overheid om echt in te grijpen. Een dreigende strafzaak tegen medewerkers van Shell en Exxonmobile in 2017 was dat wel. Volgens de onderzoekscommissie blijkt dat onderzoek een ’gamechanger’ omdat de oliemaatschappijen niet langer willen dat de verantwoordelijkheid voor de gaswinning bij de NAM ligt. Het is minister Eric Wiebes van Economische Zaken die in 2018 uiteindelijk besluit dat de gaswinning stopgezet gaat worden. „Maar de beide aandeelhouders van de NAM hebben in 2017 eveneens al plannen op tafel gelegd om de gaswinning stop te zetten.”
Hans Vijlbrief, staatssecretaris Mijnbouw. ANP
Hoewel het besluit in 2018 genomen wordt om de gasbel niet langer te benutten, eindigt dit voor Groningers juist in jarenlang gedoe, ook omdat een twist ontstaat over de afhandeling van schades. Met het dichtdraaien van de gaskraan wordt de primaire oorzaak van de aardbevingen in Groningen weggenomen. „Dat betekent echter niet dat de bodembeweging daarmee onmiddellijk stopt. Er zijn nog altijd drukverschillen in de Groningse ondergrond, die de komende tientallen jaren tot nieuwe bevingen kunnen leiden.
Geld was dominant
Het is te verwachten dat ook in Groningen nog lang restschade door gaswinning zal optreden. Het risico bestaat dat Groningers het daarbij alleen nog maar lastiger gaan krijgen. Als de gaswinning volledig gestopt is en Shell en ExxonMobil besluiten de NAM te ontmantelen, bestaat de reële kans dat het nog moeilijker zal worden om toekomstige schades te verhalen”, waarschuwt de onderzoekscommissie.