NOS Nieuws•
vandaag, 10:15
Chinese controle op aardmetalen raakt ook Nederlandse industrie
Gabi Verberg
Correspondent Oost-Azië
Leen Kraniotis
redacteur economie
Schepen met kritieke aardmetalen verlaten voorlopig Chinese havens niet, valt te lezen in een brief van de Chinese autoriteiten. China knijpt hiermee niet alleen de Verenigde Staten, maar de hele wereld af. Het land heeft zo'n 90 procent van de zeventien kritieke aardmetalen wereldwijd in handen. De afhankelijkheid van de zeven metalen die nu worden vastgehouden, is nog hoger.
De kritieke aardmetalen die sinds deze maand op de exportcontrolelijst staan, zijn niet alleen onmisbaar voor consumentengoederen maar ook voor zwaardere industrieën. Zonder de kritieke aardmetalen wordt het voor Europa nog moeilijker om te vergroenen of een defensie-industrie op te bouwen.
China zette op 4 april de export van zeven kritieke aardmetalen op de exportcontrolelijst als vergeldingsactie tegen de Amerikaanse importtarieven. Bedrijven die de metalen willen exporteren moeten hiervoor een vergunning aanvragen.
Middels een brief hebben de Chinese autoriteiten bedrijven laten weten 45 dagen nodig te hebben om deze vergunning te kunnen verlenen. Dit betekent dat niet alleen Amerika, maar de hele wereld mogelijk te maken krijgt met tekorten.
Chaos in magnetenland
"Het gaat met name om specifieke magneten waar deze zeldzame aardmetalen in zitten", zegt industrieel ecoloog René Kleijn van de Universiteit van Leiden. Bedrijven die afhankelijk zijn, houden hier volgens Kleijn tot op zekere hoogte rekening mee. "Er zijn eerder van dit soort acties geweest. Japan importeert veel en heeft een jaar aan voorraad. Tesla bijvoorbeeld heeft ook wel voor een paar maanden. Maar ik weet niet of dat geldt voor alle bedrijven en als na een paar maanden de voorraad op is, heb je wel echt een probleem."
"Er is chaos in magnetenland", zegt Benjamin Sprecher, industrieel ecoloog aan de TU Delft. "Magneten die er niet onder vallen maar wel hetzelfde uitzien moeten ook gecontroleerd worden." Volgens Sprecher gaat het om een van de meer serieuze exportblokkades die China kan doen. "Magneten zitten in best wel veel dingen. Het is heel moeilijk te zeggen wat de gevolgen zijn."
Zie hieronder de zeven aardmetalen waarover China een exportverbod voor de Verenigde Staten heeft ingevoerd en de voorbeelden van de producten die daarmee gemaakt kunnen worden:
Volgens Joris Teer, analist economische veiligheid aan het EU Instituut voor veiligheidsstudies, worden Europese landen waarschijnlijk ook geboycot als China de export naar de Verenigde Staten echt wil stopzetten. Anders komen de aardmetalen alsnog via Europa in Amerika.
Zelfs als China wel weer vergunningen afgeeft, kan Peking de hoeveelheid beperken zoals het eerder deed. "Door het exportvolume te beperken creëert China schaarste en wordt het voor landen aanzienlijk minder aantrekkelijk om de metalen door te voeren naar de Verenigde Staten."
Het is niet de eerste keer dat China de toevoer van aardmetalen stillegt. In 2023 stelde de Chinese overheid een exportrestrictie in voor gallium en germanium als reactie op de door de VS geleide chip-ban tegen China. Destijds stond er ook 45 dagen voor het verkrijgen van een exportvergunning.
China's dominante positie
China's dominante positie in de aardmetalenindustrie is het resultaat van decennialang strategisch beleid. In 1992 sprak de toenmalige Chinese leider Deng al de woorden: "het Midden-Oosten heeft olie, China heeft kritieke aardmetalen". Daar voegde hij aan toe dat China de verhandeling van kritieke aardmetalen ten volste, voor eigen land, moest benutten. Deng zei dit tijdens zijn beroemde Zuidelijke Toer waarmee hij het startschot gaf voor China's exportgerichte economisch beleid.
China begon te delven, verwerken, en exporteren. Waar Europa koos in te zetten op industrieën die veel geld opleverden, prioriteerde China economische veiligheid en controle over internationale handelsketens, legt Teer uit. "Staatsbedrijven werden samengevoegd en boden hun producten onder de marktwaarde aan. Dat de industrie vervuilend was en financieel niet veel oplevert, maakte minder uit." Nagenoeg de gehele verwerkingsindustrieën van Europa en Amerika verdween in de afgelopen decennia.
Europese industrie
In 2023 keurde de Europese Unie de Wet Kritieke Grondstoffen goed, gericht op het afbouwen van de Europese afhankelijkheid van kritieke grondstoffen. In 2030 wil Europa via financiële stimuleringsmaatregelen, onderzoek en versnelde vergunningsprocedures, minstens 35 procent van de grondstoffen die nodig zijn zelf te kunnen produceren.
Of het Europa lukt om deze industrie op den duur terug te halen valt te bezien. President Xi benadrukt regelmatig het economische en geopolitieke wapen dat het land in handen heeft met de dominante positie in de kritieke aardmetalenhandel en die positie zal hij niet zomaar weggeven.