Onderzoeksteam MH17 op zoek naar Russische topfunctionarissen
Het MH17-onderzoeksteam doet een nieuwe getuigenoproep in het strafrechtelijk onderzoek. Het Joint Investigation Team (JIT) zoekt informatie over politieke en militaire topfunctionarissen uit Rusland, die mogelijk opdracht hebben gegeven tot het neerhalen van het toestel. In afgeluisterde telefoongesprekken uit 2014, die nu zijn vrijgegeven, zeggen rebellen in Oost-Oekraïne onder meer ‘dat onze orders direct uit Moskou komen'.
Tonny van der Mee 14-11-19, 12:11 Laatste update: 15:17
Uit de vorige getuigenoproep van juni 2019 kwam al naar voren dat de top van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk’ (DNR) contact onderhield met Russische overheidsfunctionarissen over militaire steun in Oost-Oekraïne. Uit nader onderzoek, waaronder getuigenverhoren van voormalig DNR-leden en opgenomen telefoongesprekken, blijkt dat de Russische invloed verder ging dan het leveren van militaire steun alleen.
Het JIT heeft een aantal afgeluisterde gesprekken op internet gepubliceerd. Ook worden details bekendgemaakt over de beveiligde communicatiemiddelen waarmee de rebellen en Russische functionarissen communiceerden. De telefoonnummers komen uit dezelfde reeks en lijken verstrekt te zijn door de Russische veiligheidsdienst FSB. Dagelijks was er contact tussen partijen over bestuurlijke, financiële en militaire zaken.
Zo heeft het JIT nu telefoongesprekken gepubliceerd tussen onder meer de toenmalige leider van de separatisten, Alexander Borodai, die tegen een onbekende persoon zegt: ,,Ik voer orders uit en bescherm de belangen van maar één staat: de Russische federatie. Daar gaat het om.’’
Mandaat
In een ander afgeluisterd gesprek, van begin juli 2014, zegt een DNR-lid tegen een lokale commandant dat ‘er mensen komen met een mandaat van Shoygu'. Sergey Shoygu is de minister van Defensie van Rusland. ,,Mensen uit Moskou zullen het commando overnemen.’’
In een derde gesprek, tussen twee rebellen, wordt verwezen naar twee Russische inlichtingendiensten: de FSB en de GRU. ,,We krijgen de orders direct uit Moskou’’, zeggen ze daarin beide. Dat gesprek wordt gevoerd op de dag na het neerhalen van MH17.
Zeker in de eerste helft van juli 2014 was er dagelijks telefonisch contact tussen de rebellen en de Russische Federatie over militaire operaties. Bovendien blijkt dat bijna het hele budget van de DNR afkomstig is van Russische fondsen. Bovendien bepaalden de Russen voor een belangrijk deel de bestuurlijke organisatie in Donetsk.
Volgens de stichting Vliegramp MH17 geven de gesprekken een steeds duidelijker beeld van de betrokkenheid van Moskou bij het neerhalen van de MH17. ,,Nu lijkt er ook een relatie te zijn tussen de levering van de Buk-raketten en Moskou’’, zegt voorzitter Piet Ploeg namens de nabestaanden. ,,Dat is meer dan alleen een vingerwijzing.’’
Ploeg noemt het ‘hartstikke goed’ dat het onderzoeksteam vasthoudend op zoek blijft naar de verantwoordelijken voor het neerhalen van het vliegtuig. ,,Het JIT zoek naar degenen die op de knoppen hebben gedrukt en naar betrokkenen bij de Russische regering. Blijkbaar is er zoveel informatie dat het de moeite waard is om nieuwe getuigen te zoeken.’’
Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken zegt in een reactie dat de tapgesprekken deels vals en niet bevestigd zijn.
Oorlog
Vlucht MH17 van Malaysia Airlines werd op 17 juli 2014 boven Oost-Oekraïne met een Buk-raket uit de lucht geschoten. Alle 298 inzittenden, onder wie 196 Nederlanders kwamen daarbij om het leven. Uit onderzoek van het JIT bleek dat de Buk-raket - inclusief het personeel – uit Rusland kwam en in Oost-Oekraïne werd ingezet om pro-Russische separatisten te ondersteunen in de oorlog.
In juni maakte het Openbaar Ministerie bekend voldoende bewijs te hebben om vier verdachten te vervolgen voor moord. Het gaat om drie Russen en een Oekraïner. Hoofdofficier van Justitie Fred Westerbeke sprak toen van een ‘gedenkwaardige dag’. ,,We hadden de nabestaanden beloofd te achterhalen wie verantwoordelijk zijn voor de dood van hun geliefden. Ik ben trots dat we die belofte kunnen nakomen.’’
Een van de verdachten is Igor Girkin, destijds leider van het pro-Russische separatistenleger. Hij zou de Buk-raket in Rusland hebben besteld. Daarnaast gaat het om de Russische inlichtingenbazen Sergei Doebinski en Oleg Poelatov en de Oekraïense garnizoenscommandant Leonid Kharchenko.
Zinloos
Het proces tegen de verdachten begint op 9 maart volgend jaar in de rechtbank van Schiphol. De kans dat de vier in Nederland worden berecht, is minimaal. Zowel Girkin als Doebinski lieten vanuit Rusland weten niet te zullen opdagen. Nederland heeft niet om uitlevering van de verdachten gevraagd, omdat dat zinloos is. Zowel de Russische als de Oekraïense grondwet verbiedt het om onderdanen uit te leveren.
Het JIT wil verder uitzoeken welke militairen de Buk-raket bedienden en wie in Rusland het bevel gaf om de raket naar Oekraïne te brengen. De aanklagers sluiten niet uit dat in de aanloop naar het proces meer verdachten in beeld komen.
Territorium
Een van die verdachten, Vladimir Tsemach, zei onlangs bereid te zijn te getuigen tijdens de rechtszaak. Maar hij wil dat alleen doen vanuit de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk (DNR) in Oost-Oekraïne. ,,Hij is bang en heeft het erg moeilijk met datgene wat hem is overkomen’’, verklaarde zijn advocaat Anatoli Koetsjerena tegenover het Russische persbureau TASS. ,,Niettemin wil hij getuigen aan zowel de Nederlandse als de Oekraïense onderzoekers, om zijn goede naam te beschermen. Maar hij wil dat alleen doen op het territorium van de DNR.’’
Tsemach kan een belangrijke getuige zijn in het proces. Hij was destijds als commandant van de luchtafweer van de DNR in Snizjne mogelijk betrokken bij het verbergen van de bewuste lanceerinstallatie na de aanslag. Volgens het JIT is de Buk-raket vanuit Snizjne gelanceerd.
Tsemach werd eind juni door Oekraïense commando’s ontvoerd uit zijn huis in Snizjne. Hij werd overgebracht naar een gevangenis in Kiev, maar begin september overgedragen aan Rusland als onderdeel van een gevangenenruil tussen Oekraïne en Rusland. Voordat hij werd overgedragen hebben Nederlandse onderzoekers hem nog kunnen verhoren over zijn rol.