Deel 2:
Heerlijke beesten
Duidelijk was dat de toekomst van lama-antilichamen vooral zat in medicijnen. Rond 2002 besloten de Belgen die uitdaging zelf ter hand te nemen. Ze richtten Ablynx op. Muyldermans was hier nauw bij betrokken. En nu, vijftien jaar later, stelt de hoogleraar tevreden vast dat niemand meer lacht om de lama als medicijn. ‘Het verhaal is ingeburgerd. Dat zie ik door het aantal wetenschappelijke publicaties over het onderwerp en ook doordat grote bedrijven als Roche en Novartis nu samenwerken met Ablynx.’
In de tussenliggende jaren heeft Muyldermans een bijzondere voorliefde voor kamelen en lama’s ontwikkeld, zo blijkt aan het einde van het bezoek aan Hoeilaart. In de tuin bij zijn dochter houdt de hoogleraar twee alpaca’s: kleinere versies van de lama. ‘Heerlijke beesten. Ze houden het gras kort en zijn nooit ziek.’
De vraag dringt zich op of er na het afhaken van Unilever nog Nederlandse ondernemingen zijn die de bijzondere antilichamen van lama’s proberen te benutten. Die zoektocht leidt al snel naar Argenx, een Belgisch-Nederlands biotechbedrijf dat ooit in Utrecht het levenslicht zag, maar inmiddels al jaren kantoor houdt in de buurt van Gent, het epicentrum van de Belgische biotech.
‘Dat Argenx nu in Gent zit, is echt een kwestie van subsidies. Die zijn in België veel royaler’, vertelt Hans de Haard, de Nederlandse chief scientific officer van Argenx. De Haard werkte jaren voor Unilever – in Lelystad immuniseerde hij persoonlijk de lama’s – en bekleedde een sleutelfunctie bij Ablynx, tot hij met twee compagnons besloot zijn eigen weg te gaan.
Bij het bestuderen van het lamabloed was De Haard al veel langer iets anders opgevallen: De lama beschikt niet alleen over unieke kleine antilichamen, ook de conventionele antilichamen van het dier zijn bijzonder. ‘Ik heb dat gegeven tien jaar laten liggen’, vertelt De Haard. ‘Pas in 2008 zijn we er weer naar gaan kijken. Toen viel ons opnieuw op dat de conventionele antilichamen van de lama heel erg menselijk zijn.’
‘Onze menselijke antilichamen hebben dezelfde sequenties als die van de lama’, zegt De Haard. ‘Dat is echt heel opmerkelijk. Zo’n overeenkomst verwacht je bij apen, maar niet bij lama’s.’ De gelijkenis biedt een grote voordeel: de conventionele antilichamen van de lama roepen bij de mens zelden een afweerreactie op. Argenx ging op dit pad verder, met als bijkomend voordeel dat het bedrijf de patenten van Ablynx niet nodig heeft en juist eigen patenten kon claimen.
Inmiddels is De Haard tien jaar verder en heeft Argenx voor vier verschillende indicaties patiëntenstudies lopen. Het gaat om een antilichaam tegen twee vormen van bloedkanker en een ander medicijn dat wordt getest op twee zeldzame auto-immuunziektes.
Toch is er nog een lange weg te gaan. Als alle onderzoek voorspoedig verloopt, kan het eerste medicijn van Argenx binnen enkele jaren op de markt komen. Dat neemt niet weg dat de verwachtingen van beleggers hooggespannen zijn. Argenx heeft eerder dit jaar een notering gekregen aan de Amerikaanse Nasdaq-beurs en heeft een beurswaarde van circa € 475 mln.
Van levende lama’s is trouwens ook bij Argenx geen enkel spoor. De Haard vertelt dat het bedrijf gebruik maakt van de diensten van twee fokkerijen in Frankrijk. ‘Eén in de Elzas en één in de Ardeche, vlakbij de wereldberoemde gorge. Daar is het prachtig. Hoog in de bergen zijn die dieren ook meer op hun gemak.’
'Antilichamen lama al langer ingezet'
Ook in Nederland geloven sommige onderzoekers al langer heilig in de helende werking van lamabloed. Theo Verrips (74) is het voormalige hoofd van Unilevers afdeling biowetenschappen. Na zijn pensioen richtte Verrips in 2010 een eigen biotechbedrijf op, QVQ geheten, dat inmiddels tien mensen in dienst heeft.
De lama’s die QVQ gebruikt, staan ergens diep in België, Duitsland en Frankrijk. Dus ontvangt Verrips zijn bezoek in Kinderparadijs Malkenschoten in Apeldoorn, niet ver van zijn woonhuis. Hier zijn dan eindelijk kameelachtigen in levende lijve te zien. In dit geval twee alpaca’s.
De twee dieren – een witte en een donkerbruine – zijn strak geschoren. Alleen boven op hun kop zit nog een dot wol, die de onschuldige blik in hun ogen extra beminnelijk maakt. ‘Het zijn heel gemakkelijke dieren’, zegt de verzorgster. ‘Alleen met het nageslacht wil het nog niet vlotten. Het vrouwtje wil niet.’
De unieke kleine antilichamen van de lama, zo vertelt Verrips, moeten zo’n zestig miljoen jaar geleden zijn ontstaan. ‘Toen is in de evolutie van de kameelachtigen ergens een foutje gemaakt en ontstonden de bijzondere antilichamen.’
Eenmaal aan de koffie wordt het na verloop van tijd duidelijk dat QVQ van Verrips geen klassiek biotechbedrijf is dat veel geld investeert in toekomstige geneesmiddelen. QVQ boekt al sinds haar oprichting omzet. De onderneming maakt antilichamen van lama’s na en verkoopt die onder meer aan ziekenhuizen.
Pas langzaam dringt het tot de FD-verslaggever door dat de lama als medicinaal hulpmiddel al jarenlang staande praktijk is. ‘Maar natuurlijk’, zegt Verrips, enigszins verwonderd door het onbegrip. ‘De kleine antilichamen worden al lang gebruikt als proces-aid, voor het zuiveren van eiwitten voor bijvoorbeeld immunotherapie. En ook bij het stellen van diagnoses voor bijvoorbeeld kanker. Gewoon omdat ze veel goedkoper zijn.’
Een tweede klantengroep van QVQ bestaat uit farmaceutische bedrijven, die naar voorbeeld van Ablynx eigen medicijnen ontwikkelen op basis van lama-antilichamen. Tot de klantengroep behoort ook het Nederlandse Synthon uit Nijmegen.
Maar de ambities van Theo Verrips rijken verder. Zo is QVQ samen met de Universiteit van Twente bezig met de oprichting van een nieuw dochterbedrijf dat een geneesmiddel tegen artrose moet gaan ontwikkelen. En de onderneming is vergevorderd met de ontwikkeling van een hiv-test, die met hulp van een druppel bloed binnen een minuut uitsluitsel geeft – net als een predictortest. ‘De antilichamen van lama’s zijn hier ideaal voor.’
In het Kinderparadijs Malkenschot zitten de jonge kinderen inmiddels aan het Unilever-ijs, terwijl Theo Verrips vertelt over een derde initiatief. QVQ is in overleg, onder meer met de Gates Foundation, over de ontwikkeling van kunstmatige melk voor baby’s die geen werkend immuunsysteem hebben. De antilichamen moeten jonge kinderen beschermen tegen infectieziekten. Met dank aan de lama. Een geweldig dier.