Even iets van een andere orde wat ik elders tegenkwam, leuk stukje:
Verwarring der verwarringen.
Wie denkt dat de handel in effecten, opties, Beursplein 5, de AEX, Wall Street en de NASDAQ fenomenen van deze tijd zijn, moet weten dat Don Josseph de la Vega al in 1688 het eerste boek over het beurswezen in Amsterdam schreef. Hij was een kind van rijke Spaanse, joodse ouders, en werd in 1650 geboren in Amsterdam. Aanvankelijk opgeleid tot geestelijke, later koopman en in zijn vrije uren poëet, schrijvend in het Spaans, de taal van zijn familie en hun kringen. Zijn boek Confusion de Confusiones (Verwarring der Verwarringen) bleef eeuwenlang het enige over die wereld. In zijn (vertaalde) voorwoord zegt de la Vega er dit over.
Het eerste motief was, mijn ledigen tijd te vullen met een vermaak dat, hoewel bescheiden, geen schande is: het schrijven van een boek. Het tweede motief, een handel te beschrijven, voor hen die hem niet uitoefenen, welke de meest reële en nuttige was die er in mijn tijd in Europa bestond. En het derde motief: met het penseel der waarheid de listen te schilderen, waarmee de schurken deze handel uitoefenen, opdat beleggers erdoor worden gewaarschuwd. Ik ben er zeker van dat zij die dit verwarde labyrint niet bezocht hebben, zullen vinden dat ik overdrijf. Doch zij moeten er van overtuigd zijn dat het ternauwernood een losse schets is.
Wie besluit het effectenlabyrint te betreden, verklaart ieder grassprietje van zijn kronkelpaden voor een weide, elke eikenboom voor een kolos, en iedere laan voor een wereld. Ik noem mijn werkje Verwarring der Verwarringen, omdat er geen vernuftigheid bestaat die niet door de een of ander wordt overtroefd. Noch een list die niet door dezen of genen met gelijke munt wordt terugbetaald. En de lezer zal begrijpen dat er in deze wereld van duisterheden geen verstand bestaat dat alles begrijpt, noch een pen die het kan beschrijven.
Zijn boek lijkt een beursbijbel en een profetische beleggingsleer, omdat zijn woorden nu, ruim driehonderd jaar later, nog even waar zijn als in 1688 en de jaren ervoor. Hoe gedroegen beleggers en handelaren zich in die tijd?
De la Vega. 'Het is een raadselachtige handel, de reëelste en bedriegelijk-ste die er in Europa bestaat, de edelste en schandelijkste die de wereld kent, de verfijndste en edelste die er op de aardbol wordt gedreven. Hij is een staalkaart van wetenschappen en een handboek van bedriegerijen, een toetssteen voor de verstandigen en een grafsteen voor de waaghalzen, een schatkamer van winsten en een oorzaak van ondergang, en tenslotte een beeld van Sisifus, die nimmer rust, en een symbool van Ixion, die zonder ophouden voortwentelt op een levend rad.'
Tot slot een vlijmscherp fragment waarin De la Vega het paranoïde gedrag van de beleggers in zijn tijd treffend beschrijft.
'Hij die enige aandelen koopt en ze ziet dalen, is razend omdat hij ze kocht. Als ze stijgen, is hij razend omdat hij er niet meer kocht. Als hij ze koopt en ze stijgen, en hij verkoopt ze met winst, en ze stijgen hoger dan de koers waarop hij ze verkocht heeft, is hij razend omdat hij ze voor een lagere prijs verkocht heeft. Hij die niet koopt, is razend wanneer de koers omhoog gaat omdat hij zijn plan om te kopen niet heeft doorgezet. Hij die niet verkoopt, is razend wanneer de koers daalt, omdat hij de neiging om te verkopen onderdrukte.
Als men hem een raad geeft die goed blijkt te zijn, is hij razend omdat men hem die niet eerder gaf. En blijkt die raad niet goed, dan is hij razend omdat men hem die gegeven heeft. Zo is er niets dan onrust, berouw en woede, een voortdurende worsteling tussen lijden en geluk, opwinding en rust, razernij en genot, wanneer men niet belegt met zelfvertrouwen en volgens een individueel plan de weg naar zelfverwerkelijking, capaciteitsbenutting en welstand volgt.'